رابطه میان «خود» و «دیگری» (نیم نگاهی به معرفت ‏شناسی گفت و گو)

آدمی طبعا و ذاتا مایل است که دیگران کلام و سخنش را بفهمند و به منظور و مقصودش پی ببرند. انسان‏ها حتی اگر از کمترین درجه معرفت و امکانات شناخت برخوردار باشند، می‏کوشند برای بیان و تفهیم ما فی‏الضمیر خویش از «طریق زبان»، به سطح ذهن و فکر مخاطب نقبی‏زده و رهیافت‏های درون خود را به دیگران عرضه کند. مخاطب نیز برای فهمیدن و شناخت در قلمرویی که چه بسا گوینده از آن بی‏خبر بوده، واکنش نشان می‏هد. این کنش و واکنش زبانی / معرفتی، فرایند مکالمه و تفاهم برای ایضاح مقصود به «فهم عمیق‏تر» را پارادایم ارتباط سازی دیالوگ (dialogue) میسر می‏سازد. گفت و گو به منظور کشف حقیقت را اول بار به سقراط یونانی نسبت می‏دهند. او کوشش کرد تا مکالمات و مناظرات خود را با سوفسطائیان که داعیه سوداگری داشتند و نیز پیشه وران، صنعت‏گران و هنرمندان که از اصل حقیقت و فضیلت اخلاقی غفلت کرده بودند، به مسیر عقلانی و غیر اخلاقی رهنمون سازد. در خیابان‏ها و میدان‏های عمومی شهر با جوانان به مناظره می‏نشست و با دیالکتیک «پذیرش و انکار»، آنها را به شنیدن بهترین صورت معانی عدالت، فضیلت و خیر اخلاقی وادار می‏کرد. هدف و غرض سقراط از گفت و گو کردن «یافتن» حقیقت بوده است. افلاطون از زبان سقراط نقل می‏کند و می‏گوید: «کسی که بخواهد در راه حق نبرد کند و زمانی کوتاه زنده بماند، ناچار است به گفت و گو با افراد قناعت کند». در این میان، دیالوگ و ارتباط سازی (communication) حلقه ارتباطی است که پاره‏ها و اجزای اندیشه‏ها را به هم پیوند می‏زند. در چنان ساحتی، ذهن از یک نقطه به نقطه دیگر پیش می‏رود و در یک جریان حلقوی برای رسیدن به مقصد و مقصود تداوم می‏یابد. این نوشته، قصد توضیح و تحلیل فلسفه سقراط یا افلاطون را ندارد. غرض آن بود که مدخل بحث را با این نکته آغاز کنیم که اول کسی که روش گفت و گو را در فرایند معرفت بنا نهاده مکالمات سقراط و شاگردش افلاطون بوده است. از آن زمان به بعد، راه‏ها، روش‏ها و نگرش‏های گوناگون در این مسأله که انسان چگونه از طریق ذهن و زبان دیگران، به بازشناسی و باز فهمی خویشتن می‏پردازد، به وجود آمد. اینک این پرسش اساسی مطرح است که؛ اهمیت تفاهم و «درک دیگری» چیست و چگونه ممکن است؟